در ایران، تعیین مهریه یکی از مسائل مهم در فرایند ازدواج است و هنگامی که زن و مرد تصمیم به ازدواج می گیرند یکی از حقوق مالی که بر اساس ازدواج به زن تعلق میگیرد مهریه می باشد. مهریه یا مهر در واقع مال یا تعهدی هست که از جانب مرد بعنوان هدیه و یا یک وجهه مالی برای قبول نکاح و ازدواج به زن پرداخت می شود که به اصطلاح به آن کابین و یا صداق هم می گویند. مهریه معمولاً بر اساس توافقات بین طرفین تعیین میشود و میتواند شامل پول نقد، طلا، ملک یا سایر اموال باشد. هرچند که در برخی موارد، مهریه به صورت نقدی و در برخی موارد به صورت اموال غیرنقدی پرداخت میشود. این مبلغ معمولاً بر اساس شرایط اقتصادی و اجتماعی خانواده‌ها و همچنین توافقات قبلی بین طرفین تعیین میشود. در این مقاله به بررسی انواع مهریه پرداخته ایم.
انواع مهریه
براساس زمان تعیین مهریه و همچنین نحوه دریافت آن تقسیم بندی هایی در قانون ایران وجود دارد که در ادامه آنها را شرح خواهیم داد. البته باید به این نکته توجه کنیم که در عقد موقت یکی از شرایط صحت عقد منوط به تعیین مهریه می باشد اما در عقد دائم اینگونه نیست و طرفین پس از ازدواج نیز می توانند در مورد مهریه به توافق برسند.
انواع مهریه بر اساس زمان تعیین مهریه
بسته به اینکه مهریه، در حین عقد، تعیین شده یا نشده باشد، می توان، انواع مهر را شناسایی کرد.
مهر المسمی
به مهری که قبل از وقوع عقد توسط زوجین تعیین میشود و در زمان وقوع عقد در عقدنامه آنها ثبت میشود و مرد ملزم به پرداخت آن است، مهر المسمی میگویند. بر طبق ماده 1080 قانون مدنی ایران هیچ محدودیتی برای آن تعیین نشده و بر اساس رضایت طرفین میزان مهریه تعیین میگردد.اما شرایطی وجود دارد که باید به آنها توجه کرد.
- قابلیت تملک را داشته باشد. بعنوان مثال نمیتوان ستاره، دریا و یا خیابان را برای مهریه تعیین کرد.
- قابلیت نقل و انتقال را داشته باشد. زیرا زن به محض وقوع عقد میتواند آن را در اختیار بگیرد و تحت تصرف خود دربیاورد پس قطعاً این مال نباید به دیگری تعلق داشته باشد.
- مهریه باید کاملاً معلوم و معین باشد. مثلاً نمیتوان گفت یکی از دو خانه بعنوان مهر قرار داده شود بلکه حتماً باید مشخصات کامل ملک آورده شود.
- اگر چیزی که حلال و مشروع نیست را بعنوان مهریه قرار دهند مهریه باطل است اما در عین حال عقد باطل نمیشود.
- مهریه باید کاملاً در دسترس باشد. بعنوان مثال عطر و یا طعم چیزی و یا مال مجهول نمی تواند بعنوان مهر در نظر گرفته شود.
مهر المثل
زمانی که مهریه و میزان آن در زمان عقد تعیین نشده باشد و یا بهر دلیلی من جمله مجهول بودن، مهریه باطل شود و نزدیکی اتفاق افتاده باشد، مهرالمثل به زن تعلق می گیرد. در تعیین مهرالمثل، دادگاه به شأن و منزلت زن توجه میکند بعنوان مثال تحصیلات زن، منزلت اجتماعی و یا حتی ویژگی های اخلاقی زن و نیز میزان مهریه خویشاوندان نزدیک زن
مهر المتعه
زمانی که مهریه و میزان آن در زمان عقد تعیین نشده باشد و نزدیکی اتفاق نیفتاده باشد و مرد درخواست طلاق کند، در اینصورت به زن مهرالمتعه تعلق می گیرد. دادگاه در تعیین این نوع از مهریه، استطاعت و توانایی مالی مرد را در نظر میگیرد.
مهر السنه
این نوع از مهریه در قانون مدنی تعریف نشده و برای درک مفهوم آن باید به فقه رجوع کرد. در این حالت رسم براین است که میزان مهریه را براساس میزان مهریه حضرت فاطمه تعیین میکنندکه حداکثر میزان آن 500 درهم می باشد. اگر مهرالسنه بعنوان مهریه تعیین شود پرداخت آن با توجه به نرخ روز و میزان نوسانات بازار صورت می گیرد.
انواع مهر، بر اساس تعهد به نحوه پرداخت آن
بطور کلی برای نحوه مطالبه و دریافت مهریه دو حالت در نظر گرفته میشود: عندالمطالبه و عندالاستطائه. بر طبق قانون باید حتماً در سند ثبت ازدواج نوع مهریه براساس نحوه مطالبه درج شود. یعنی حتماً قید شود که مهریه تعیین شده عندالمطالبه است و یا عندالاستطائه
مهریه عندالمطالبه
در این حالت زن میتواند به محض ثبت عقد، درخواست دریافت مهریه را داشته باشد و مرد موظف به پرداخت مهریه بصورت تمام و کمال است. در اینجا تمکن مالی و یا عدم تمکن مرد برای پرداخت مهریه در نظر گرفته نمیشود و مرد باید بر اساس قانون جاری کشور اقدام به پرداخت مهریه کند. در عین حال اگر مرد توانایی پرداخت را نداشته باشد بر طبق قانون میتواند به دادگاه درخواست اعسار ارائه دهد و با اثبات اعسار خود خواستار پرداخت مهریه به صورت اقساط شود. اگر مرد در هنگام مطالبه مهریه از طرف زن، آن را پرداخت نکند، مرد شمال ضمانت اجرای قانونی میشود و زن میتواند درخواست صدور حکم قضایی کند و مرد را تحت فشار بگذارد و یا روانه زندان کند.
مهریه عندالاستطائه
در این نوع از مهریه، زن باید توانایی مالی و استطاعت مرد را ثابت کند تا بتواند مهریه تعیین شده را دریافت کند. یعنی زن در هنگام درخواست مهریه باید لیست اموال مرد را ارائه کند و تمکن مالی مرد را از جهت پرداخت مهریه اثبات کند. اگر استطاعت مالی مرد ثابت نشود مرد ملزم به پرداخت مهریه نیست و زن نمیتواند او را از حیث پرداخت مهریه بصورت کامل تحت فشار قرار دهد.
سخن آخر
بهتر است زوجین قبل از وقوع عقد در مورد مهریه به توافق برسند و مالی را بعنوان مهریه تعیین کنند که توانایی پرداخت و مطالبه آن را داشته باشند. چرا که بر اساس فرهنگ غلط رایج شده در کشور ما، میزان مهریه را بسیار بیش از استطاعت مالی مرد تعیین می کنند که این مسئله خود باعث ایجاد تنش و ناراحتی هایی چه قبل از وقوع عقد و چه در هنگام مطالبه مهریه می شود.
هرچند بر طبق قانون جدید برای کمتر کردن مسائل مربوط به عدم توانایی پرداخت مهریه در مردان و اجرای حکم در مورد آنها، تنها مقدار خاصی از میزان مهریه ذکر شده قابل دریافت است. براساس قانون جدید خانواده برای نپرداختن مهریه بیش از110سکه، مرد بازداشت نمی شود و برای پرداخت بیش از آن هم به استطاعت مالی مرد توجه می گردد.
